Χαιρετισμός του δημάρχου Ιωαννίνων στα εγκαίνια της έκθεσης χειρογράφων και βιβλίων του Αθανάσιου Ψαλίδα, που φιλοξενείται στα ΓΑΚ.
«Σήμερα εγκαινιάζεται μια έκθεση χειρογράφων και βιβλίων του Γιαννιώτη λόγιου, συγγραφέα και διδασκάλου του γένους Αθανασίου Ψαλίδα. Γεννήθηκε το 1767 στα Γιάννενα και ήταν γιος εμπόρου που δούλευε στη Βλαχία και τη Ρωσία. Το 1791 εκδίδει το φιλοσοφικό έργο του «Η αληθής ευδαιμονία» για να ακολουθήσουν στη συνέχεια και άλλα. Διδάσκει στη Μαρούτσιο Σχολή αλλά γρήγορα κατηγορείται ότι εισάγει τις «αντιθεϊστικές» απόψεις του Βολταίρου και της Γαλλικής Επανάστασης. Θεωρείται ένας από τους πιθανούς συγγραφείς της περίφημης «Ελληνικής Νομαρχίας» και βέβαια και ένας από τους σημαντικούς Διδασκάλους του Γένους.
Από τα παραπάνω βραχύλογα βιογραφικά στοιχεία προκύπτει ότι η έκθεση χειρογράφων και βιβλίων του Αθανασίου Ψαλλίδα παρουσιάζει ένα γενικό ενδιαφέρον για εμάς τους νεοέλληνες αλλά και πολύ μεγαλύτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει για εμάς τους Γιαννιώτες.
Προλογίζοντας, ωστόσο, τα εγκαίνια αυτής της έκθεσης σε τούτο το χώρο των Γενικών Αρχείων του Κράτους, επωφελούμαι από την ευκαιρία να αναφερθώ για λίγο στο σκοπό των Μουσείων και των Αρχείων και των εκθέσεων γενικότερα. Με τη βεβαιότητα ότι και οι μνημονιακές επί μέρους εκδηλώσεις, όπως η σημερινή έκθεση, δεν είναι παρά προεκτάσεις του τρόπου – και του στόχου – λειτουργίας των μουσείων και των Αρχείων. Πράγματι τα τελευταία χρόνια η διεθνής μουσειακή κοινότητα έδωσε νέα πνοή και νέα πυξίδα πλοήγησης στο ρόλο των μουσείων και των Αρχείων, αλλά και των εκθέσεων. Και το πρώτο που φρόντισε ήταν να αποσυνδέσει το ρόλο τους από την παραδοσιακή αντίληψη που τα ήθελε αποθετήρια αναμνηστικών του παρελθόντος όπου καταφεύγουν κάποιοι για ευκαιριακή και βραχύβια αναπόληση. Η νέα αντίληψη θέλει κυρίως να τα καταστήσει έναν τόπο που η κοινωνία συνέρχεται μέσα από συναινέσεις και διαφωνίες και επιχειρεί μέσα από την οπτική του απομνειωμένου παρελθόντος να κατανοήσει τον κόσμο, όχι στη στατική του εικόνα, αλλά στη διαρκώς εξελισσόμενή του πορεία. Που σημαίνει να κατανοήσει το παρόν μέσα από την οπτική του παρελθόντος, αλλά και να προβλέπει το μέλλον στην προέκταση του παρόντος.
Τον ίδιο ρόλο έχουν και οι εκθέσεις: Κατ΄ αρχή είναι τόποι δημοκρατίας, καθώς απευθύνονται σε όλους. Είναι πολυφωνικές διότι είναι ανοιχτές σε όλα τα είδη των εκθεμάτων. Μπορεί να είναι και προφητικές γιατί από το βάθος του χρόνου καταδεικνύουν τον ανηφορικό δρόμο των λαών, ενώ ταυτόχρονα υποδηλώνουν και τη συνέχεια του ανήφορου. Ο Αθανάσιος Ψαλίδας, για παράδειγμα, έζησε σε καθεστώς μαύρης δουλείας, και ακόμη περισσότερο έζησε υπό το καθεστώς της πιο σκληρής τυραννίας του Αλή Πασά. Αυτό δεν τον εμπόδισε να γίνει και μάλιστα με προσωπικό κόστος, ο αναμεταδότης των μηνυμάτων της Γαλλικής Επανάστασης και να προετοιμάσει την έλευση της 21ης Φεβρουαρίου.
Καταλήγω. Τόσο τα μουσεία, όσο και τα Αρχεία και οι εκθέσεις λειτουργούν ως τόποι συνάντησης και όσμωσης των συμπολιτών. Μέσα από τα εκθέματα επιδιώκεται η συμπερίληψη και η καλλιέργεια κοινωνικής συνοχής. Η πρόκληση της εποχής είναι τα μουσεία, τα αρχεία και στην προέκτασή τους και οι εκθέσεις να γίνουν δημόσιος χώρος όπου το άτομο βγαίνει για λίγο από τον ερμητικά κλεισμένο εαυτό του και συναριθμείται με τους άλλους. Τους ίσως διαφορετικούς, αλλά συμμέτοχους της κοινής μοίρας .
Αλλά και της κοινής ελπίδας.
Ειδικότερα όμως τα αρχεία των σημαντικών ανθρώπων του παρελθόντος, όπως του Α.Ψαλίδα, έχουν πολλαπλή αξία: εγγυώνται την αυθεντικότητα της ιστορίας, καθώς είναι τα απτά ίχνη του πολιτισμού μας, των τεχνών, αλλά και της επιστημονικής μας προόδου. Θα έλεγα ότι είναι ο Ιανός της διαδρομής μας ως ελληνισμός, ένας Ιανός που παρότι περιέχει το παρελθόν, προσβλέπει και στο μέλλον. Δεν συντηρεί μόνον τη μνήμη και μάλιστα με αυθεντικό τρόπο, αλλά υποκινεί ιδέες και άρα γίνεται τόπος έμπνευσης και ναός δημιουργίας. Προσφέρονται λοιπόν αυτά τα αρχεία όπως και τα συγκεκριμένα χειρόγραφα και βιβλία που παρουσιάζονται σήμερα, για ατομικό αναστοχασμό, αλλά και για μαζική συμμετοχή.
Τα πάσης μορφής αρχεία, προσφέρουν κυρίως μια αδιαμεσολάβητη πρόσβαση στις ρίζες των γεγονότων και των σκέψεων που προετοίμασαν τα γεγονότα. Με αποτέλεσμα ο επισκέπτης να εμπλουτίζει την προσωπική του εμπειρία και κυρίως να σφυρηλατεί μια περισσότερο διευρυμένη άποψη και των γεγονότων, αλλά και της δικής του προσωπικής σκέψης.
Ευχαριστούμε το Ίδρυμα Ωνάση και προσωπικά τη διευθύντρια Πολιτισμού του Ιδρύματος κ.Παναγιωτάκου για την ανεπανάληπτη τούτη δυνατότητα να φιλοξενήσουμε τούτη την ιστορική ημέρα αυτό το μοναδικό αρχείο του διδασκάλου του γένους Αθανάσιου Ψαλίδα.
Ένα μεγάλο ευχαριστώ στην κ.Κουρματζή που με τις πολύχρονες άοκνες προσπάθειές της βοήθησε στην αξιοποίηση του αρχείου και την επιμέλεια της έκθεσης. Ευχαριστούμε επίσης και όλους όσους με οποιοδήποτε τρόπο βοήθησαν στην πραγματοποίησή της».
